Trong số các thành viên trong gia đình Chủ tịch Hồ Chí minh, người ít tư liệu nghiên cứu nhất có lẽ là bà Hoàng Thị Loan – thân mẫu của Người. Phải chăng là do bà ra đi khi tuổi đời còn quá trẻ (33 tuổi), khi đó Bác Hồ mới tròn 11 tuổi.
Bà Hoàng Thị Loan là một người mẹ đặc biệt. Cả dân tộc Việt Nam biết ơn bà và đa sinh thành và nuôi dưỡng những người con yêu nước, đặc biệt là Chủ tịch Hồ Chi Minh – người đã tìm ra con đường giải phóng cho dân tộc Việt Nam, mang lại độc lập, tự do cho dân tộc, ấm no hạnh phúc cho nhân dân. Chính vì vậy, những năm gần đây, số lượng các bài viết, các cuốn sách về bà Hoàng Thị Loan tăng hơn trước rất nhiều.
Nghiên cứu các tài liệu viết về những người thân trong gia đình Chủ tịch Hồ Chí Minh nói chung và về bà Hoàng Thị Loan nói riêng, đa số những cuốn sách, bài viết đã phản ánh đúng những sự kiện chủ yếu trong cuộc đời bà Hoàng Thị Loan, như: Bà là con gái đầu của cụ Hoàng Xuân Đường và cụ Nguyễn Thị Kép. Bà sinh năm 1868, lấy ông Nguyễn Sinh Sắc năm 1883. Bà sinh bốn người con với ông Nguyễn Sinh Sắc. Người con thứ ba là Nguyễn Sinh Cung – Nguyễn Tất Thành – Hồ Chí Minh. Bà mất ngày 10-2-1901 (tức ngày 22 tháng chạp năm Canh Tý).
Như một sự sắp đặt của số phận, những người thân trong gia đình Chủ tịch Hồ Chí Minh đã yên nghỉ trên cả ba miền của đất nước Việt Nam. Cụ Nguyễn Sinh Sắc yên nghỉ ở Cao Lãnh, Đồng Tháp. Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Ba Đình, Thủ đô Hà Nội, trái tim của cả nước. Mộ cụ Hoàng Thị Loan lúc đầu yên nghỉ trên núi Tam Tầng thuộc dãy núi Ngự Bình (Huế), sau cát táng về núi Động Tranh, thuộc dãy núi Đại Huệ, ở xã Nam Giang, Huyện Nam Đàn, Nghệ An.
Để trọn tình, trọn nghĩa với bà Hoàng Thị loan, người mẹ kính yêu đã có công sinh thành và dưỡng dục Chủ tịch Hồ Chí Minh, đồng chí Vũ Kỳ, Thư ký của Chủ tịch Hồ Chí Minh đề xuất Khu di tích Kim Liên là tờ trình đề nghị Ủy ban Nhân dân, Tỉnh ủy Nghệ An, Bộ Văn hóa Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) và Trung ương Đảng cho phép tu sửa và nâng cấp khu mộ bà Hoàng Thị Loan cho đúng với tầm cỡ công lao của bà. Ngày 5-7-1983, Thường vụ Tỉnh ủy Nghệ An đã ra Nghị quyết: NQ 03/TU quyết định xây dựng khu mộ bà Hoàng Thị Loan cho khang trang đẹp đẽ.
Ngày 19-5-1984, với tình cảm thành kính và lòng biết ơn sâu sắc Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng bộ và nhân dân Nghệ An, Bộ Tư lệnh Quân khu 4 đã làm lễ khởi công xây dựng lại ngôi mộ bà Hoàng Thị Loan. Hài cốt bà Hoàng Thị Loan được giữ nguyên tại chỗ. Ngôi mộ hình chữ nhật dài 2m50. Quanh mộ được ốp bằng những phiến đá hoa cương của Liên Xô do Bộ Tư lệnh bảo vệ Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi tặng và những phiến đá cẩm thạch của mỏ đá Quỳ Hợp do tỉnh Nghệ Tĩnh sản xuất. Nóc mộ được phủ bằng những hòn đá tự nhiên của núi Đại Huệ. Phía trên mộ có giàn hoa che mát giống như giàn hoa trong khu vực nhà sàn của Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Hà Nội.
Đến tháng 8-2004, đáp ứng tâm nguyện của nhân dân cả nước, dự án bảo tồn, tôn tạo khu mộ bà Hoàng Thị loan – thân mẫu Chủ tịch Hồ Chí Minh, nằm trong tổng thể Khu di tích Kim Liên đã được phê duyệt. Dự án gồm nhiều hạng mục: sân chuẩn bị hành lễ, mộ và mái che mộ bà Hoàng Thị Loan, chỉnh trang mộ bà Hà Thị Hy (bà nội Chủ tịch Hồ Chí Minh)… Qua nhiều lần lựa chọn, lấy ý kiến góp ý của nhân dân, năm 2008, thiết kế khu mộ chính thức được quyết định. Ngày 21-7-2010, công trình được khởi công thực hiện.
Ngày 3-6-2011, Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết đã cùng nhân dân Nghệ An và du khách thập phương về Nam Đàn, Nghệ An cắt băng khánh thành tu bổ khu mộ bà Hoàng Thị Loan – thân mẫu Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Cuộc đời của bà Hoàng Thị loan tuy bình dị, ngắn ngủi nhưng có vai trò rất quan trọng đối với tất cả các thành viên trong gia đình Chủ tịch Hồ Chí Minh. Bà sinh ra trong gia đình Nho giáo, trung lưu, nổi tiếng về lòng nhân từ, trọng nghĩa tình, gần gũi với nhân dân. Bà Hoàng Thị Loan được kế thừa những đức tính quý báu của cha mẹ và hiểu biết về chữ nghĩa. Khi đã trở thành mẹ, bà thường ru các con bằng những vần thơ Kiều hoặc những làn điệu dân ca quen thuộc của quê hương. Chính vì vậy, các con bà: Nguyễn Thị Thanh, Nguyễn Sinh Khiêm, Nguyễn Sinh Cung sớm nhận thức được nỗi nhục của người dân mất nước. Cũng nhờ sự hy sinh, tần tảo lao động, nuôi sống cả gia đình của bà, ông Nguyễn Sinh Sắc mới chuyên tâm vào việc thi cử. Sau này, khi đỗ Phó bảng, “Ông Sắc chắp tay vái mẹ vợ và nói với mọi người: Tôi là đứa trẻ mồ côi cha mẹ, nay được thế này là nhờ công ơn to lớn của mẹ vợ tôi và cả của vợ tôi nữa” [1].
Đặc biệt, vì có sự đảm đang, gánh vác gia đình của bà Hoàng Thị Loan, Nguyễn Sinh Cung mới có điều kiện sống giữa đô thành, nơi tập trung những mâu thuẫn của xã hội đương thời, sớm làm cho nhận thức xã hội và lòng yêu nước của Nguyễn Sinh Cung phát triển, để sau này Người trở thành Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh – “Anh hùng giải phóng dân tộc, Nhà Văn hóa kiệt xuất” như UNESCO đã công nhận.
Ghi nhớ công ơn của bà, nhân dịp kỷ niệm 124 năm ngày mất của bà Hoàng Thị Loan, xin được trích dẫn lại lời của cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng nói về bà Hoàng Thị Loan năm 1985: “Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với Cụ – Người đã có công sinh thành và nuôi dưỡng Chủ tịch Hồ Chí Minh, người đã đem lại vinh quang cho đất nước Việt Nam. Từ thế hệ này đến thế hệ khác mãi mãi ghi ơn” [2]!
Chú giải:
[1]. Trang Minh: Hai người phụ nữ trong gia đình Bác Hồ, báo Phụ nữ Thủ đô, số tết Đinh Sửu 1997. [2]. Nguyễn Xuân Thủy: Ngọn nguồn của một vĩ nhân, báo Nghệ An, ngày 3-3-1995.
VƯƠNG NGA
