NGHỆ AN TRONG MÙA THU THÁNG TÁM NĂM 1945

Nghệ An, vùng đất “Địa linh nhân kiệt”, trung tâm của phong trào cách mạng 1930 – 1931, trong mùa thu tháng Tám năm 1945, hòa chung vào khí thế xung trận giành độc lập của cả nước, quân và dân Nghệ An đã nổi dậy giành chính quyền góp chung vào thắng lợi nhanh chóng của cách mạng cả nước.
       Đầu năm 1945, hưởng ứng chỉ thị “Nhật – Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta” và khẩu hiệu “Phá kho thóc, giải quyết nạn đói” trong cao trào kháng Nhật cứu nước của Ban thường vụ trung ương Đảng, ở Nghệ An phong trào diễn ra sôi nổi ở các huyện Thanh Chương, Nam Đàn, Hưng Nguyên, Quỳnh Lưu…nhân dân đã kéo đến các huyện đường phá kho thóc, chống đói bằng nhiều hình thức từ thấp tới cao, các cuộc khởi nghĩa từng phần cũng đã diễn ra, nhiều địa phương trong các tỉnh  tổ chức cứu quốc, các đoàn thể Việt Minh và chính quyền cách mạng đã được thành lập. Đặc biệt đúng ngày sinh nhật Bác, ngày 19/5/1945 Ban Vận động Việt Minh liên tỉnh Nghệ Tĩnh đã ra đời tại thành phố Vinh.
       Đầu tháng 8 năm 1945, trước sự tấn công vũ bão của quân đồng minh Liên Xô và Mỹ, quân phiệt Nhật không thể đứng vững, bọn Nhật ở Đông Dương lâm vào tình thế tuyệt vọng, ngày thất bại đã đến gần. Khắp nơi trong cả nước khí thế cách mạng của quần chúng bốc cao chưa từng thấy. Ở Nghệ An, các cuộc mít tinh, biểu tình, thị uy đã diễn ra sôi nổi và quần chúng đã sẵn sàng đứng lên khởi nghĩa. Căn cứ vào nhận định của Trung ương và thực tế phong trào tại địa phương, ngày 8/8/1945, Việt Minh liên tỉnh Nghệ Tĩnh đã tổ chức Đại hội tại Phúc Mỹ (nay là xã Hưng Châu, huyện Hưng Nguyên) với sự có mặt của 40 đại biểu, để bàn kế hoạch Tổng khởi nghĩa. Đại hội đã thông qua nhiều nhiệm vụ quan trọng như:           
       – Gấp rút xây dựng và phát triển mạnh mẽ Mặt trận Việt Minh, các hội cứu quốc, các đội tự vệ và tiểu tổ du kích, thực hiện quân sự hoá dân chúng, xúc tiến việc thành lập chiến khu, chuẩn bị cho khởi nghĩa vũ trang.
       – Phát động sôi nổi phong trào treo cờ, băng, khẩu hiệu, dán biểu ngữ, rải truyền đơn, tổ chức mít tinh diễu hành, thị uy cổ động quần chúng, gây thanh thế cho phong trào.
      –  Chia Nghệ An làm 4 phân khu:
      1. Vinh- Bến Thuỷ, Nghi Lộc, Hưng Nguyên và Nghi Xuân;  
      2. Nam Đàn, Thanh Chương, Anh Sơn;
      3. Diễn Châu, Quỳnh Lưu, Yên Thành;
      4. Con Cuông, Vĩnh Hoà, Tương Dương.
      – Chuẩn bị vũ khí và lương thực để ủng hộ quân Đồng minh khi họ đến tước khí giới của quân đội Nhật.
     – Bầu Ban Chấp hành Chính phủ Việt Minh liên tỉnh.
        Chỉ thị khởi nghĩa của Ban Thường vụ Việt Minh liên tỉnh Nghệ Tĩnh vừa được ban hành, thì ngày 13/8/1945, được tin Nhật hàng Đồng minh, Trung ương Đảng, Tổng bộ Việt Minh  thông qua quân lệnh số 1: “Giờ tổng khởi nghĩa đã đến! Cơ hội cho quân, dân Việt Nam cùng giành lấy quyền độc lập của nước nhà… chúng ta phải hành động cho nhanh, với một tinh thần vô cùng quả cảm, vô cùng thận trọng…”
        Ngày 15/8/1945, Mặt trận Việt Minh liên tỉnh nhận được tin Nhật đầu hàng Đồng minh, ngay lập tức lệnh khởi nghĩa được ban bố cho các phân khu và các huyện: “Bố trí ngay việc cướp chính quyền, lập ủy ban nhân dân cách mạng, kế hoạch cướp chính quyền do các địa phương định đoạt”. Lệnh khởi nghĩa của Việt Minh như tiếng kèn xông trận đi khắp các địa phương trong tỉnh, nhiều nơi nhân dân đã đồng loạt đứng lên.
        Mặt trận Việt Minh xã Thanh Thủy nhận được lệnh của Ủy ban Khởi nghĩa liên tỉnh Nghệ Tĩnh truyền đạt “Bố trí ngay việc cướp chính quyền, lập Ủy ban nhân dân Cách mạng ở làng, không câu nệ là làng trước hay huyện trước”. Nhận được chỉ thị của trên, ngày 15/8/1945, Mặt trận Việt Minh xã Thanh Thủy bí mật họp tại chùa Viên Quang quyết định khởi nghĩa giành chính quyền. Ngày 16/8, toàn bộ nhân dân Thanh Thủy đồng loạt nhất tề đứng lên. Trước khí thế như triều dâng thác đổ, bọn cường hào, hương lý không dám phản ứng chống lại mà nhanh chóng giao nộp con dấu cùng các loại sổ sách, kho quỹ thóc nằm trong các gia đình địa chủ, phú nông… Thừa thắng xông lên, đoàn biểu tình kéo sang Gia Mỹ (tức xã Nam Nghĩa ngày nay). Như vậy, xã Thanh Thủy tổng Xuân Liễu (tức xã Nam Thanh huyện Nam Đàn ngày nay) là địa phương cấp xã đầu tiên ở Nghệ An giành được chính quyền.
        Tiếp sau xã Thanh Thủy, ngày 18/8/1945, Ủy ban khởi nghĩa Quỳnh Lưu đã lãnh đạo quần chúng vũ trang biểu tình kéo đến bao vây huyện đường, buộc tri huyện phải từ chức, lập “Chính phủ cách mạng lâm thời” huyện và lãnh đạo nhân dân giành chính quyền ở các tổng, xã. Quỳnh Lưu là địa phương cấp huyện giành được chính quyền sớm nhất ở tỉnh Nghệ An.
        Nhằm đối phó với âm mưu khôi phục lại quyền thống trị Việt Nam của tàn quân Pháp chạy sang Lào sau cuộc đảo chính Nhật – Pháp ngày 9/3/1945, ngày 18/8/1945, Việt Minh liên tỉnh ra thông tri khẩn cấp, yêu cầu các địa phương “Lập tức cướp chính quyền và tổ chức ngay Cứu quốc quân để sẵn sàng đối phó với âm mưu khôi phục thuộc địa của Pháp”. Thông tri khẩn cấp này đã đẩy mạnh cuộc khởi nghĩa ở các địa phương. Ngày 19/8/1945, Ban thường trực Việt Minh huyện Hưng Nguyên đã tổ chức lãnh đạo quần chúng giành chính quyền, 17 giờ cùng ngày Uỷ ban cách mạng lâm thời huyện Hưng Nguyên do ông Ngô Mậu làm chủ tịch ra mắt trước nhân dân; Ủy ban Việt Minh Nghi Lộc cũng vận động đồng bào Thiên Chúa giáo và đông đảo quần chúng biểu tình tại tòa giám mục Xã Đoài, buộc các cố đạo người Pháp phải trao quyền lai cho các linh mục người Việt.
        Tại Vinh, ngày 19/8/1945, dưới sự lãnh đạo của Việt Minh, hàng trăm thanh niên mang cờ đỏ sao vàng diễu hành qua các đường phố hô vang các khẩu hiệu cách mạng và thăm dò thái độ của lực lượng Nhật đang đóng ở đây. Sáng ngày 21/8, hàng vạn công nhân, nông dân, nhân dân lao động mang vũ khí tuần hành thị uy tiến vào trung tâm thành phố, đại diện Mặt trận Việt Minh vào gặp Bộ chỉ huy quân đội Nhật. Trước khí thế của quần chúng cách mạng, lực lượng Nhật phải chấp nhận những điều kiện của ta đưa ra. Cùng lúc đó, các đội tự vệ công nhân, thanh niên cùng một số lính bảo an đi theo cách mạng vào đánh chiếm các công sở. Đến 12 giờ, lực lượng cách mạng kéo đến bao vây dinh tỉnh trưởng Nghệ An, buộc tỉnh trưởng Đặng Văn Hứa phải từ chức, bàn giao chính quyền cho cách mạng. Ông Lê Viết Lượng thay mặt Uỷ ban cách mạng lâm thời Nghệ An tuyên bố xoá bỏ bộ máy chính quyền thực dân, phong kiến, thiết lập chính quyền cách mạng. Chiều 21/8, lực lượng công nhân ở Vinh cũng lập ra Ủy ban công nhân cách mạng lâm thời. Cuộc khởi nghĩa ở Vinh thắng lợi đã thúc đẩy nhanh chóng việc cướp chính quyền ở các huyện còn lại trong tỉnh.
         Chính quyền bù nhìn các phủ, huyện hoang mang cao độ, khí thế quần chúng như nước vỡ bờ. Từ ngày 22 đến 26/8/1945, các huyện Thanh Chương, Nam Đàn, Nghĩa Lộ, Yên Thành, Tương Dương, Quỳ Châu cũng lần lượt giành chính quyền về tay nhân dân. Như vậy, chỉ trong vòng 9 ngày (từ ngày 18 đến 26/8/1945), cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền ở Nghệ An đã hoàn toàn  thắng lợi.    
  Thắng lợi của cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Nghệ An góp phần quan trọng vào thắng lợi chung của cả nước, phá tan xiềng xích nô lệ của chế độ phát xít thực dân – phong kiến trên đất nước ta; mở ra một kỷ nguyên mới cho lịch sử dân tộc Việt Nam. 
        Cũng trong mùa thu đặc biệt năm ấy, giữa lúc cao trào giành chính quyền đang diễn ra sôi nổi, quyết liệt, để chia sẻ kinh nghiệm với các đồng chí tỉnh nhà, Bác Hồ có“Thư gửi các đồng chí tỉnh nhà” viết tại Hà Nội đề ngày 17/9/1945. Bức thư chưa đầy 900 chữ nhưng chứa đựng bao nỗi niềm, tình cảm và cả sự trăn trở của Bác đối với quê nhà: “Thơ này, tôi không dùng danh nghĩa Chủ tịch của Chính phủ, nhưng chỉ lấy danh nghĩa của một người đồng chí già mà viết để san sẻ ít nhiều kinh nghiệm với các đồng chí”. Cuối thư Bác viết: “Trong công tác, có vấn đề gì khó giải quyết, các đồng chí cứ viết thư thảo luận với tôi. Tôi rất sẵn sàng giúp ý kiến”. Sau ngày độc lập 2/9/1945, nhân dân và cán bộ tỉnh Nghệ An nhận được thư của Bác. Những lời căn dặn mang tính thực tế của Bác không chỉ có giá trị cho nhân dân và cán bộ tỉnh nhà trong những năm đầu xây dựng và bảo vệ chính quyền non trẻ, mà còn có giá trị thiết thực cho tỉnh Nghệ An trong công cuộc đổi mới hiện nay.
 

              Tài liệu tham khảo:

1. 1 – “Đại cương Lịch sử Việt Nam” phần VI,VII, tập 2 NXB Giáo dục, năm 2000
   2 – “Lịch sử Nghệ An”, tập 1, 2 NXB Chính trị Quốc gia, năm 2012
   3 – “Hồ Chủ tịch với Quê hương” Ban nghiên cứu lịch sử Đảng tỉnh Nghệ An xuất bản 1970, tr, 17 – 4 – 19
   5 – “Thư gửi các đồng chí tỉnh nhà” của Bác Hồ sau Cách mạng tháng Tám, Báo Nghệ An, ngày 19/8/2012
   6 – “Tình quê qua những bức thư của Bác”, Văn hóa Nghệ An, ngày 15/6/2017
   7 – “Về nơi giành chính quyền sớm nhất tỉnh Nghệ An”, Báo Dân Trí, ngày 18/8/2015