Ai trong chúng ta ở cuộc đời này cũng đều có một quê hương. Quê hương là nguồn cội thiêng liêng, nơi bắt đầu mọi hành trình. Đó không chỉ là vùng đất địa lý, mà còn là nơi chứa đựng ký ức, tình yêu và niềm tự hào, tiếp thêm sức mạnh để mỗi người vượt qua thử thách, xây dựng tương lai. Quê hương mãi là điểm tựa thiêng liêng để dù đi xa, ta luôn muốn quay trở về!
Quê hương trong trái tim Bác kính yêu cũng vậy! Gắn bó máu thịt với mảnh đất quê hương 10 năm: 5 năm ở Hoàng Trù quê ngoại (1890-1895), 5 năm ở Làng Sen quê nội (1901-1906). 16 tuổi Bác rời mảnh đất quê hương, từ đó vào Huế, vào Nam rồi ra đi tìm đường cứu nước. Người đã dành toàn bộ tâm trí, sức lực và cả cuộc đời cao đẹp hiến dâng cho sự nghiệp giải phóng dân tộc, giải phóng xã hội, giải phóng con người, đưa đất nước đi lên xã hội chủ nghĩa. Hơn 50 năm xa quê, Người chỉ có hai lần về thăm quê nhưng xứ Nghệ – Kim Liên luôn tha thiết, đau đáu trong trái tim Người. Nhân dịp kỉ niệm 64 năm ngày Bác Hồ về thăm quê hương lần thứ 2 (từ ngày 8-10/12/1961 đến 8-10/12/2025), chúng ta cùng ngược dòng thời gian để trở về những phút giây lịch sử, để nhớ đến những khoảng khắc xúc động, những kỉ niệm khó phai khi đón Người về thăm và để từ đó càng hiểu thêm một điều rằng: “Dấu ấn quê hương, cốt cách con người xứ Nghệ luôn in đậm trong trái tim Người”.
Khoảng 12h trưa ngày 8/12/1961, chiếc phi cơ mang số hiệu 68482 hạ cánh xuống sân bay Nghi Lộc. Hàng ngàn người tay cầm cờ hoa, đón Bác Hồ từ ngoài cổng đến nơi máy bay đậu. Cán bộ lãnh đạo Tỉnh ủy ra đón Bác hôm đó có đồng chí Võ Thúc Đồng- Bí thư Tỉnh ủy Nghệ An; đồng chí Võ Trọng Ân- Thường vụ Tỉnh ủy, Phó chủ tịch ủy ban hành chính. Đại diện Quân Khu 4 có đồng chí Chu Huy Mân- Tư lệnh, thủ trưởng đơn vị. Đoàn khách Trung ương cùng đi với Bác Hồ, ngoài đồng chí Soàn giúp việc có đồng chí Nguyễn Khai- Ủy viên Trung ương Đảng- Trưởng ban tổ chức.
Để đảm bảo an toàn cho Bác, Tỉnh ủy đã bố trí chiếc xe đi đầu sang trọng nhất, trải thảm đỏ ở bậc lên xuống, trong xe bọc vải trắng tinh, chăng hoa hồng phía trước đầu xe, rồi chọn người lái cẩn thận để mời Bác đi. Nhưng Bác không lên chiếc xe đó mà nhanh nhẹn bước lên chiếc xe Gát 69- xe dùng để chở bảo vệ đi cùng, không có bạt căng ở phía trên. Mọi người băn khoăn như vậy sẽ không đảm bảo an toàn cho Bác nhưng Bác nói: “Bác đứng trên xe này để nhân dân nhìn thấy Bác được rõ hơn”. Bác rất tin tưởng vào nhân dân và khẳng định: “Không ai bảo vệ tốt bằng nhân dân”. Hôm đó, Bác mặc bộ quần áo kaki, đi đôi dép cao su giản dị thường ngày. Đứng trên chiếc xe mui trần, Bác vẫy chào bà con và chứng kiến sự đổi thay của quê nhà.
Từ sân bay xe chạy vào thành phố, người dân đứng dọc theo đường chờ từng dãy dài. Bác tươi cười vẫy tay chào mọi người trong tiếng hô vang : “Hồ Chủ tịch muôn năm”.
Trong những ngày về với quê hương, Bác Hồ đã lưu lại nhiều nơi, gặp gỡ làm việc với nhiều người như: Đầu giờ chiều ngày 8/12, Người làm việc với Ban chấp hành tỉnh ủy; buổi tối Bác có cuộc gặp gỡ với các cháu học sinh giỏi thị xã Vinh. Trong ngày 9/12, Người đã đi thăm và nói chuyện với cán bộ đồng bào tỉnh Nghệ An; về thăm mảnh đất Hoàng Trù, Làng Sen – quê ngoại và nội của Bác; có cuộc nói chuyện với cán bộ đảng viên hoạt động lâu năm ở Nghệ Tĩnh. Tiếp đó, Người đến với Trường Sư phạm miền núi Nghệ An. Thăm nhà máy cơ khí Vinh. Ngày 10/12, Bác đến thăm Hợp tác xã Vĩnh Thành và nông trường Đông Hiếu.
Với lịch trình dày, thời gian tuy ngắn nhưng đi đến đâu Người cũng góp những ý kiến quan trọng, lời khuyên nhủ chân tình đối với cán bộ, Đảng viên, nhân dân tỉnh nhà.
Khi nói chuyện với Tỉnh ủy, với cán bộ Đảng viên, Người đã chỉ ra rằng: “Tất cả cái gì về quốc kế dân sinh ở Nghệ An là các cô, các chú phụ trách. Muốn như thế thì phải nắm vững nguyên tắc: “Một là nguyên tắc đoàn kết nội bộ. Hai là nguyên tắc tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách. Muốn làm tốt việc ấy phải dân chủ nội bộ, phải phê bình và tự phê bình.”
Bác đề ra những biện pháp cụ thể: “Để cải thiện không ngừng đời sống của nhân dân, để xây dựng chủ nghĩa xã hội phải động viên mọi lực lượng tăng gia sản xuất, thực hành tiết kiệm. Nhiệm vụ trước mắt là phấn đấu giành một vụ đông xuân thắng lợi nhằm tự túc lương thực (thóc, ngô, khoai, sắn) và có phần dự trữ, đồng thời phải chú trọng cây công nghiệp. Muốn vậy phải tăng cường sự lãnh đạo trực tiếp của Tỉnh ủy. Các cấp bộ Đảng cần phải thấy hết khả năng của địa phương, nhận rõ trách nhiệm đời sống nhân dân và đối với công nghiệp hóa của miền Bắc nước ta. Lãnh đạo cần phải đi vào cụ thể, thiết thực trong tổ chức lãnh đạo thực hiện. Có phương hướng sản xuất đúng cho từng vùng. Có biện pháp cụ thể cho từng ngành, từng việc. Thường xuyên kiểm tra đôn đốc, tăng cường chỉ đạo kĩ thuật và chỉ đạo quản lý. Đi sâu vào thực tế, đi sát đến cơ sở, nắm chắc mọi tình hình. Bồi dưỡng và phát huy tác dụng của điển hình, rút kinh nghiệm của điển hình mà chỉ đạo phong trào chung để tiến bộ đều. Chống quan liêu mệnh lệnh, lãnh đạo cần phải chú trọng công tác tư tưởng, công tác xây dựng Đảng và củng cố chính quyền. Bồi dưỡng cán bộ cũ và đào tạo cán bộ mới. Phải giúp đỡ Đoàn thanh niên lao động củng cố và phát triển tốt. Nội bộ phải đoàn kết chặt chẽ, mở rộng tự phê bình và phê bình. Tăng cường chế độ lãnh đạo tập thể và cá nhân phụ trách. Phải khiêm tốn học hỏi cán bộ, học hỏi quần chúng, học hỏi tỉnh bạn. Phải cố gắng học tập lý luận, văn hóa và kỹ thuật. Các cấp ủy Đảng lãnh đạo tốt, đồng bào và cán bộ đoàn kết nhất trí và phấn khởi thi đua, chúng ta nhất định hoàn thành và hoàn thành vượt mức mọi kế hoạch mà Đảng và Chính phủ giao cho”.
Gặp gỡ, nói chuyện với Đảng viên hoạt động lâu năm trong tỉnh, Bác đã lấy tình đồng chí, đồng hương để bàn giải có lý, có tình nhằm giúp các lão đồng chí tự làm công tác tư tưởng cho mình… Đồng thời với mong muốn quê hương xây dựng thành công CNXH, Bác Hồ khuyên Nghệ Tĩnh cần chăm lo đào tạo, xây dựng đội ngũ cán bộ có đủ phẩm chất năng lực đáp ứng sự nghiệp cách mạng. Việc làm trước hết là phải bồi dưỡng đội ngũ có già, có trẻ. Người hỏi chúng ta: “ Không cân nhắc cán bộ trẻ thì rồi đây sẽ lấy ai thay thế?” Bố trí đội ngũ cán bộ có già, có trẻ phải tránh suy bì tỵ nạnh, so sánh địa vị đãi ngộ. Người còn nhắc lời xưa: “Con hơn cha là nhà có phúc”. Vì vậy không thể ngồi than phiền “măng sao mọc quá pheo”. Người còn cho rằng dùng người phải khéo léo tế nhị. Cán bộ ai cũng có ưu điểm, khuyết điểm nhiều nên phải biết dùng người. Bác còn căn dặn: “Dùng người cũng như dùng gỗ. Người thợ khéo thì gỗ to,nhỏ, thẳng, cong đều tùy chỗ mà dùng được.”
Bác chúng ta ra đi tìm đường cứu nước với đôi bàn tay trắng và đôi bàn tay ấy đã làm không biết bao công việc cực nhọc, vất vả. Cho nên, Người luôn có sự thấu hiểu sâu sắc đối với mỗi ngành nghề, đối với con người tham gia vào công việc đó. Người nông dân thấy rõ Bác đang lo nỗi lo của dân cày bừa khi đến với họ. Người hiểu biết cặn kẽ về “nước, cần, phân, giống”, nắm vững khâu nào là khâu then chốt trong nông nghiệp. Dịp về quê lần thứ hai này, chính Bác đã đề xuất với Tỉnh ủy cho Bác đi thăm hợp tác xã Vĩnh Thành. Nói chuyện với bà con nông dân Vĩnh Thành, Bác đã dặn dò chỉ bảo tỉ mỉ, cụ thể như một chủ nhiệm hợp tác xã hay đội trưởng sản xuất đang bàn bạc với xã viên. Sau buổi nói chuyện dài một tiếng đồng hồ, Bác còn đi thăm một số gia đình xã viên, thăm nhà trẻ, thăm cả chuồng trâu hợp tác xã. Người bảo: “Làm sao khi cho trâu ăn phải đồng đều một lúc để trâu khỏi mất ngủ”. Thật không ai ngờ, một vị Chủ tịch nước lại lo đến cả giấc ngủ cho đàn trâu hợp tác.
Đến với người công nhân, người công nhân thấy Bác thật dễ gần, dễ cảm thông. Thăm nhà máy Cơ khí vinh và nông trường Đông Hiếu, đầu tiên Bác quan tâm đến đời sống. Bác thăm nơi ăn, chốn ngủ của công nhân. Bác vui lòng về nơi ăn chốn ngủ của công nhân có tươm tất, sạch sẽ hơn mọi lần. Bác nhắc nhở các Ban giám đốc phải cùng anh chị em công nhân tìm mọi cách để cải thiện ăn uống. Bác nhắc các đồng chí lãnh đạo nông trường phải xây dựng nhà hát để nâng cao tinh thần cho công nhân. Người ôn tồn dặn dò: “Giai cấp công nhân là giai cấp lãnh đạo, phải làm thế nào để xứng đáng là lãnh đạo để người ta tin cậy. Nếu ta sản xuất xấu, chẳng những mất công tốn nguyên liệu mà còn mất cả uy tín nữa. Do đó, cần phải làm cho tốt. Bác đề nghị sản xuất ra máy cày, máy cấy… công nhân phải đảm bảo cho nông dân có thời gian sử dụng. Nếu không đảm bảo thời gian thì phải sửa lại cho nông dân. Ví dụ: Làm máy cấy, quy định cấy trong 2 năm mà chỉ cấy được một năm đã hỏng thì phải nhận sửa lại cho nông dân, không mất tiền sửa. Có làm như thế mới có uy tín. Phải làm tốt 4 chữ: “Nhiều, nhanh, tốt, rẻ”.
Bác đề ra những biện pháp cụ thể: “Để cải thiện không ngừng đời sống của nhân dân, để xây dựng chủ nghĩa xã hội phải động viên mọi lực lượng tăng gia sản xuất, thực hành tiết kiệm. Nhiệm vụ trước mắt là phấn đấu giành một vụ đông xuân thắng lợi nhằm tự túc lương thực ( thóc, ngô, khoai, sắn) và có phần dự trữ, đồng thời phải chú trọng cây công nghiệp. Muốn vậy phải tăng cường sự lãnh đạo trực tiếp của Tỉnh ủy. Các cấp bộ Đảng cần phải thấy hết khả năng của địa phương, nhận rõ trách nhiệm đời sống nhân dân và đối với công nghiệp hóa của miền Bắc nước ta. Lãnh đạo cần phải đi vào cụ thể, thiết thực trong tổ chức lãnh đạo thực hiện. Có phương hướng sản xuất đúng cho từng vùng. Có biện pháp cụ thể cho từng ngành, từng việc. Thường xuyên kiểm tra đôn đốc, tăng cường chỉ đạo kĩ thuật và chỉ đạo quản lý. Đi sâu vào thực tế, đi sát đến cơ sở, nắm chắc mọi tình hình. Bồi dưỡng và phát huy tác dụng của điển hình, rút kinh nghiệm của điển hình mà chỉ đạo phong trào chung để tiến bộ đều. Chống quan liêu mệnh lệnh, lãnh đạo cần phải chú trọng công tác tư tưởng, công tác xây dựng Đảng và củng cố chính quyền. Bồi dưỡng cán bộ cũ và đào tạo cán bộ mới. Phải giúp đỡ Đoàn thanh niên lao động củng cố và phát triển tốt. Nội bộ phải đoàn kết chặt chẽ, mở rộng tự phê bình và phê bình. Tăng cường chế độ lãnh đạo tập thể và cá nhân phụ trách. Phải khiêm tốn học hỏi cán bộ, học hỏi quần chúng, học hỏi tỉnh bạn. Phải cố gắng học tập lý luận, văn hóa và kỹ thuật. Các cấp ủy Đảng lãnh đạo tốt, đồng bào và cán bộ đoàn kết nhất trí và phấn khởi thi đua, chúng ta nhất định hoàn thành và hoàn thành vượt mức mọi kế hoạch mà Đảng và Chính phủ giao cho”.
Xa quê hương, dù bận rộn với trăm công ngàn việc nhưng trong trái tim Bác Hồ, Nghệ An- Kim Liên luôn dành vị trí đặc biệt. Bởi nơi đó, Người đã được sống trọn vẹn trong tình yêu thương của gia đình, bạn bè và những người hàng xóm mộc mạc, dễ mến. Những kỉ niệm thuở thiếu thời là kí ức đẹp không phai mờ trong tâm trí Bác. Về với quê hương lần thứ 2, Người đã về thăm mảnh đất Hoàng Trù- quê ngoại trước. Sau khi thăm những kỉ vật gắn với tuổi thơ của mình, ngồi tại ngôi nhà tranh ba gian giữa vòng vây của bà con, Bác vẫn nhận ra cụ Nguyễn Thuyên- người bạn cũ thời niên thiếu. Người ôm vai cụ Nguyễn Thuyên rồi hóm hỉnh sờ lên vành tai mình và hỏi: “Ông bạn già, ông còn nhớ tôi không? Vết sẹo ngày xưa mà nay vẫn còn.” Cụ Thuyên nhớ ngay ra câu chuyện xưa. Chả là một lần hai người rủ nhau ra câu cá ở ao ông Tùa. Thấy phao động, ông Thuyên giật mạnh.Thật không may lưỡi câu ngoắc vào tai Bác chảy máu. Ông Thuyên sợ quá cuống cuồng nhưng Bác vẫn bình tĩnh gỡ lưỡi câu ra rồi tìm lá niệt ở bờ ao rịt cho cầm máu.Vết thương nhỏ nhưng để lại sẹo. Bác sờ lỗ tai mình nhắc lại kỉ niệm xưa, cả hai người rưng rưng cảm động.
Chia tay với Hoàng trù, Bác về thăm lại Làng sen rồi ra sân vận động nói chuyện với bà con trong xã. Bác khen Kim Liên có nhiều tiến bộ: Lần trước Bác về, “đèn nhà ai rạng nhà nấy”, “niêu nhà ai, nhà nấy dùng”, làm ăn lẻ tẻ. Nay làng đã tổ chức Hợp tác xã, đồng bào cùng nhau đoàn kết, luôn luôn giúp đỡ nhau. Đó là một thay đổi lớn. Lần trước Bác về, chưa có mấy cái trường này (trường cấp 2 xây gạch lợp ngói cạnh sân vận động), mà nay đã có cho các cháu trong làng và các xóm làng xung quanh đến học, thành một trung tâm nho nhỏ về văn hóa. Thế là văn hóa tiến bộ. Sự có mặt của các chú bộ đội, dân quân tự vệ, hàng ngũ chỉnh tề ở đây, cũng chứng tỏ lực lượng quốc phòng của ta tiến bộ.
Thăm quê lần này, Bác dặn dò đồng bào phải xây dựng Hợp tác xã cho tốt, nêu cao tinh thần làm chủ: làm chủ xóm làng, làm chủ Hợp tác xã, làm chủ đất nước. Mỗi người coi công việc Hợp tác xã như công việc của mình và có trách nhiệm làm cho dân giàu, nước mạnh, quốc phòng vững mạnh. Ban quản trị phải phụ trách làm cho đời sống xã hội ngày càng tăng, thu hoạch xã viên ngày càng nhiều. Phải giúp đỡ những nhà neo đơn, những ông cụ, bà cụ kém sức khỏe. Trong việc duy trì trật tự trị an, Bộ đội, công an, dân quân tự vệ phải dựa vào dân, dân phải hết sức giúp đỡ và luôn đề cao cảnh giác..
Xa quê hương hơn 50 năm, trở về thăm quê hương lần 2 năm 1961. Nhưng tiếc rằng đây là lần cuối cùng, quê nhà vinh dự đón Bác trở về thăm. Dù vậy, ôm trọn trong tim hình bóng của dân tộc – một góc nhỏ trong trái tim Người là tình cảm sâu nặng dành cho quê hương. Bác đã viết những bức thư, những bài nói chuyện, đặc biệt là bức thư dài hơn 3000 chữ gửi cho Đảng bộ nhân dân tỉnh Nghệ An. Tất cả chứa đựng nhiều tình cảm yêu thương, quan tâm đối với miền đất và con người nơi Bác đã sinh ra, khơi dậy truyền thống hào hùng và khích lệ nhân dân đoàn kết, phấn đấu xây dựng tỉnh nhà vững mạnh. Xa quê, Người vẫn giữ cho mình giọng Nghệ nằng nặng, trầm ấm, chân chất, vang vọng. Người thuộc nhiều làn điệu hát ví, hát dặm, hát phường vải của quê nhà. Trong bữa ăn thường nhật, Người ưa món tương, cà, nhút, vừng- những món ăn dân giã, đạm bạc mà chứa đựng hồn quê. Hình bóng quê hương còn hiện diện nơi Bác ở trong khu Phủ Chủ tịch với những hàng cau thẳng tắp, hàng rào dâm bụt đỏ hoa… Những giá trị văn hóa dân tộc đẹp đẽ ấy vẫn luôn tồn tại, song hành và tiếp thêm sức mạnh cho Người trên hành trình cách mạng.
64 năm đã trôi qua kể từ mùa đông đặc biệt- quê hương đón Bác trở về thăm lần 2, nhưng những bước chân, dấu ấn, tình cảm và lời dặn dò của Người mãi vẫn còn vẹn nguyên và có tính thời sự đối với nhân dân tỉnh nhà. Lời dạy quý báu ấy đã trở thành ngọn lửa soi đường, là nguồn động lực để cán bộ và nhân dân tỉnh nhà không ngừng phấn đấu xây dựng quê hương giàu đẹp, xứng đáng với lòng mong mỏi của Bác. Tình yêu quê hương của Bác vẫn luôn vang vọng trong tim mỗi người như một khúc ca nhẹ nhàng mà sâu lắng, nhắc nhớ chúng ta rằng: “Mọi tình cảm vĩ đại đều bắt đầu từ tình yêu chân thành, bắt nguồn từ tình yêu quê hương tha thiết…”.
HOÀI THU
