Nhân dịp tết cổ truyền năm 1959, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã phát động tết trồng cây. Từ đó, Người thường xuyên theo dõi, nhắc nhở, động viên phong trào. Hưởng ứng lời kêu gọi của Bác, Tết trồng cây đã trở thành một phong tục đẹp của nhân dân ta.
Ảnh: Chủ tịch Hồ Chí Minh chăm sóc cây vú sữa của đồng bào miền Nam gửi tặng (1957).
(Nguồn: Bảo tàng Hồ Chí Minh).
Trong mười năm (1959-1969), Bác Hồ đã viết 10 bài báo về tết trồng cây. Cả mười bài báo ấy đều đăng báo Nhân dân.
Bài đầu tiên Bác viết là “Nông dân phải trồng cây chuẩn bị làm nhà ở”, đăng báo Nhân dân, ngày 30 - 5 - 1959. Mở đầu bài báo, Bác đặt vấn đề: “Trong đời sống vật chất, có hai việc quan trọng nhất, là ăn và ở”. Vấn đề ăn, Bác viết đại ý: nhờ có hợp tác xã phát triển tốt và đồng bào nông dân hăng hái thi đua tăng gia sản xuất và thực hành tiết kiệm nên thu hoạch ngày càng tăng, vấn đề ăn đã được cải thiện. Nhưng tre gỗ còn khan hiếm, để giải quyết vấn đề nhà ở của nông dân. Chúng ta phải tổ chức trồng cây. Cuối bài báo này Bác viết 4 câu thơ:
“Muốn làm nhà cửa tốt
Phải ra sức trồng cây
Chúng ta chuẩn bị từ rày
Dăm năm sau, sẽ bắt tay dựng nhà” [1].
Ngày 28-11-1959, Bác lại viết tiếp bài báo thứ hai, chính thức phát động “Tết trồng cây”. Trong bài báo này, Bác viết: “Mấy lâu nay, các xí nghiệp, công trường, cơ quan, trường học, đơn vị bộ đội, hợp tác xã nông nghiệp… đang thi đua sôi nổi để chúc mừng Đảng 30 tuổi. Đó là một việc rất tốt. Một lần nữa, nó chứng tỏ rằng toàn dân ta yêu kính Đảng, tin cậy Đảng, quyết tâm theo sự lãnh đạo của Đảng trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội và đấu tranh thực hiện thống nhất nước nhà. Bên đợt thi đua ấy, chúng tôi đề nghị tổ chức một ngày “Tết trồng cây”. Việc này tốn kém ít mà lợi ích rất nhiều…”
Bác còn gợi ý cụ thể: mỗi người nên trồng một hoặc vài ba cây và chăm sóc cho tốt. Có thể là cây ăn quả, cây có hoa, cây lấy gỗ… để phong cảnh nước nhà ngày càng tươi đẹp hơn, khí hậu điều hòa hơn, cây gỗ đầy đủ hơn. Cuối bài báo, Bác viết: “Đó là cuộc thi đua dài hạn nhưng nhẹ nhàng mà tất cả mọi người - từ các cụ phụ lão đến các em nhi đồng, đều có thể hăng hái tham gia” [2].
Hưởng ứng “Tết trồng cây” do Bác phát động, từ thành phố đến nông thôn đều hăng hái tham gia.
Ngày 19-1-1960, Bác viết bài báo “Tết trồng cây đã thắng lợi bước đầu”. Mở đầu bài báo, Bác viết: “Khắp miền Bắc từ thành thị đến nông thôn, đồng bào đã nhiệt liệt hưởng ứng "Tết trồng cây"… Hà Nội, riêng ở khu sông Nhuệ đã được 12 vạn cây. Thanh Hóa mở thêm 8 vườn để ươm 2 tạ hạt giống phi lao, mua 3 tấn hạt giống xoan và 12 vạn quả dừa làm giống. Khu tự trị Thái - Mèo định trồng 50 vạn cây. Thái Bình định trồng gần 10 triệu cây. Hà Nam 91 vạn cây. Hải Dương ươm 7 tấn hạt giống xoan…” [3]. Để phát triển thắng lợi ấy, Bác nhắc nhở cần phải chú ý mấy điều sau đây: “Phải liên hệ chặt chẽ "Tết trồng cây" với kế hoạch trồng cây gây rừng của Nhà nước. Nhưng không nên lẫn lộn số cây "Tết" với số cây của kế hoạch. Phải nắm đúng nguyên tắc xem trọng chất lượng, nghĩa là trồng cây nào chắc cây ấy, không nên tham trồng quá nhiều, mà không ra sức bảo vệ và chăm nom cây. Chúng ta thực hiện "Tết trồng cây" (cùng với kế hoạch trồng cây gây rừng của Nhà nước) một cách liên tục, bền bỉ và vững chắc, thì độ trong 5, 7 năm sau, khi kinh tế và văn hóa miền Bắc nước ta đã tiến đến chủ nghĩa xã hội, đồng thời phong cảnh của ta cũng thật sự là non sông gấm vóc, tươi đẹp vô cùng” [4].
Ngày 25-3-1960, Bác lại viết bài báo: “Thêm vài ý kiến về Tết trồng cây”. Trong bài báo này, Bác khen ngợi, động viên những nơi, những người làm tốt và luôn nhắc nhở phải xem trọng chất lượng, trồng cây nào tốt cây ấy và nêu cả những nơi đã để cây hỏng nhiều. Cũng trong bài báo này, Bác chỉ rõ: “Có nơi nhầm cho rằng Tết trồng cây chỉ một đợt và một năm thôi, chứ không hiểu rằng Tết trồng cây cũng là một kế hoạch kinh tế lâu dài và liên tục. Do đó, trong đợt một thì làm ào ạt, về sau có vẻ nguội dần” [5].
Bài báo thứ năm, thứ sáu, thứ bảy viết trong các năm 1961, 1963, Bác đều lấy tên là “Tết trồng cây”. Bác vẫn tiếp tục động viên những địa phương, những người trồng cây giỏi và luôn luôn nhắc nhở vấn đề: “Trồng cây nào, tốt cây ấy”. Đọc những bài báo này, chúng ta thấy niềm vui của Bác trước phong trào trồng cây đang trở thành phổ biến. Bác viết: “Sở dĩ Tết trồng cây đã trở nên một phong trào quần chúng mạnh mẽ, là vì mọi người đều thấy lợi ích thiết thực và lâu dài của nó”. Người nói: “Bà con xem, do Tết trồng cây, mà đất nước ta càng thêm xinh tươi, nhân dân ta càng thêm giàu có” [6]. Và trong bài Tết trồng cây đăng báo Nhân dân, ngày 30-12-1961, Bác căn dặn: “Tết trồng cây cũng như mọi việc khác, các cấp ủy Đảng phải lãnh đạo cụ thể và chặt chẽ thì sẽ thành công” [7].
Bài báo thứ tám của Bác có nhan đề: “Ngày xuân vui tết trồng cây. Nơi nơi phấn khởi, người người thi đua”. Bài báo này đăng báo Nhân dân, ngày 5-2-1964. Bác viết: “Trong ba năm qua, Tết trồng cây đã có kết quả rất khá. Theo con số thấp nhất thì miền Bắc cũng đã trồng được độ 30 triệu cây ăn quả, cây lấy gỗ, cây phong cảnh…
Vì có lợi ích thiết thực cho nhân dân mà Tết trồng cây đã trở thành một phong trào quần chúng rộng khắp. Có những gương rất cảm động như:
Cụ Vũ Văn Lân ở Hưng Yên, tuy đã 104 tuổi, cụ vẫn trồng được hơn 100 cây, cây nào cũng tốt. Cụ còn đôn đốc con cháu trồng cây.
Anh Cao Văn Nhi ở Vĩnh Phúc 21 tuổi, tuy mù cả hai mắt, trong ba năm qua đã mò mẫm trồng được gần 6.000 cây… [8].
Bác cũng khen ngợi nhiều nơi đã “biến đồi trọc thành vườn cây”, trồng được hàng triệu các loại cây mít, xoan, chè, bạch đàn… và trồng xen kẽ hàng chục vạn bụi sắn, hàng triệu gốc dứa…
Năm 1965, ngay ngày đầu năm dương lịch, 1-1-1965, Bác lại viết bài thứ chín: “Năm mới, hãy nhiệt liệt tổ chức Tết trồng cây”. Mở đầu bài báo này là hai câu thơ:
“Mùa xuân là tết trồng cây,
Làm cho đất nước càng ngày càng xuân” [9].
Bài báo thứ mười, Bác viết ngày 5-2-1969, là bài báo cuối cùng Bác viết về Tết trồng cây. Người viết: “Ngày nay, đồng bào ta ai cũng hiểu rõ trồng cây gây rừng có ích lợi to lớn cho kinh tế và quốc phòng. Vì vậy, Tết trồng cây là ngày mở đầu cho việc trồng cây suốt cả năm, đã trở thành một tục lệ tốt đẹp của nhân dân ta” [10].
Bác không chỉ nêu rõ giá trị của việc trồng cây, gây rừng mà còn chỉ rõ những hậu quả và thiệt hại khi chặt phá rừng bừa bãi, khai thác không hợp lý sẽ ảnh hưởng đến khí hậu, ảnh hưởng đến sản xuất, ảnh hưởng đến đời sống rất nhiều và nếu rừng kiệt thì không còn gì và mất nguồn nước thì ruộng mất màu, gây ra lụt và hạn hán. Chính vì thế, Bác ví rừng là vàng và căn dặn: “Chớ lãng phí vàng mà phải bảo vệ vàng của chúng ta” [11]. Đau xót trước cảnh rừng bị tàn phá, bị khai thác bừa bãi, Bác nói: “Những cây gỗ to bị chặt để đốt hay cho mục nát không khác gì đồng bào mình tự đem tiền bạc bỏ xuống sông”. Bác kêu gọi nhân dân ta “phải có kế hoạch trồng rừng và tích cực bảo vệ rừng… Phải bảo vệ rừng như bảo vệ nhà của mình” [12].
Ngay cả đến giờ phút sắp đi xa, trong Di chúc, Bác Hồ cũng không quên nhắc nhở nhân dân ta phải tiếp tục công việc trồng cây gây rừng: “Nên có kế hoạch trồng cây trên đồi. Ai đến thăm thì trồng một cây hoa làm kỷ niệm. Trồng cây nào phải tốt cây ấy. Lâu ngày cây nhiều thành rừng, sẽ tốt cho phong cảnh và lợi cho công nghiệp” [13].
Nhân dịp năm mới Giáp Thìn 2024, đọc lại những bài báo của Bác viết về Tết trồng cây và nhìn những tấm ảnh của Bác cùng nhân dân trồng cây khắp nơi, lòng chúng ta bồi hồi xúc động. Từ cây vú sữa đồng bào miền Nam biếu Bác được trồng bên cạnh nhà Bác từ năm 1957, đến cây đa Bác trồng ở Vườn hoa Thống Nhất (nay là Công viên Lê Nin) năm 1960, cây đa Bác trồng ở đường Thanh Niên (Hà Nội) năm 1962, cây đa Bác trồng bên Thành Cổ Loa năm 1965, cây đa Bác trồng ở xã Phú Diễn, Từ Liêm, Hà Nội năm 1967 đến cây đa cuối cùng Bác trồng trên đồi xã Vật Lại đúng ngày mùng một Tết Kỷ Dậu (1969)… tất cả nay đã to lớn, xum xuê, tỏa bóng mát cho đời.
Chúng ta nhớ đến ngôi nhà sàn của Bác nằm giữa khu vườn cây xanh mát. Bác sống giữa nhân dân, giữa cỏ cây hoa lá, với một tình yêu đất nước, tình yêu thiên nhiên tha thiết… Cũng tại ngôi nhà sàn này, Bác viết những bài báo về “Tết trồng cây”, một công việc tưởng như rất bình thường, nhưng cùng với thời gian và kết quả to lớn của nó, chúng ta càng thấy ý tưởng sâu xa vượt trước thời đại, trong việc giữ gìn môi trường thiên nhiên mà ngày nay cả nhân loại đều quan tâm.
Hưởng ứng lời kêu gọi “Tết trồng cây” của Bác Hồ năm xưa, hàng năm cứ mỗi dịp tết đến xuân về các đơn vị, các tổ chức, cá nhân đều tổ chức trồng cây. “Tết trồng cây” đã trở thành một nét đẹp truyền thống văn hóa của người dân Việt Nam. Kể từ ngày Bác Hồ phát động Tết trồng cây đến nay đã 65 năm, nhưng ý nghĩa sâu sắc của Tết đặc biệt này vẫn còn nguyên giá trị. Mỗi cái cây được trồng sẽ đem đến màu xanh cho cả xã hội, góp phần quan trọng vào việc cải thiện môi sinh, bảo vệ môi trường.
Bác Hồ - một con người vĩ đại, một người trồng cây vĩ đại. Hàng trăm triệu cây xanh từ những “Tết trồng cây” các năm ấy đã được mọc lên từ chính tấm lòng yêu dân, thương dân, yêu Tổ quốc của Bác kính yêu./.
Chú giải:
[1, 2, 3, 4, 5]. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự Thật, Hà Nội, 2011, tập 12, tr.227, tr.237-238, tr.442-443, tr536.
[6, 7, 11]. Hồ Chí Minh: Toàn tập, sđd, tập 13, tr.23, tr.303, tr.81.
[8, 9, 12]. Hồ Chí Minh: Toàn tập, sđd, tập 14, tr.248, tr.445, tr.294.
[10, 13]. Hồ Chí Minh: Toàn tập, sđd, tập 15, tr.549, 613.
Bác Hồ trồng cây đa tại Công viên Thống Nhất mở đầu Tết trồng cây do Người phát động,
ngày 11-1-1960. (Nguồn: Bảo tàng Hồ Chí Minh).
Hội đồng Nhân dân tỉnh Nghệ An trồng cây tại khuôn viên Khu mộ bà Hoàng Thị Loan,
ngày 15 tháng 2 năm 2024 (tức ngày mùng 6 tháng Giêng năm Giáp Thìn 2024).
Hiệp Hội Du lịch Nghệ An trồng cây tại khuôn viên Khu mộ bà Hoàng Thị Loan,
ngày 15 tháng 2 năm 2024 (tức ngày mùng 6 tháng Giêng năm Giáp Thìn 2024).
Công an tỉnh Nghệ An tổ chúc Lễ trồng cây tại Khu di tích Kim Liên,
ngày 15 tháng 2 năm 2024 (tức ngày 6 tháng Giêng năm Giáp Thìn 2024).
Vương Nga